Posts

Showing posts from 2025

हिल्सा–सिमिकोट मोटरबाटो: एक फरक संसारको अनुभूति

Image
  हिल्सा–सिमिकोट मोटरबाटो: एक फरक संसारको अनुभूति हिल्सा, नेपालको सुदूर उत्तरपश्चिमी सीमाना, जहाँ भौगोलिक उचाइ मात्र होइन, मानवीय अनुभवको गहिराइ पनि परीक्षण हुन्छ। यो ठाउँ मेरो लागि केवल भौगोलिक गन्तव्य थिएन। यो एउटा मनस्थितिको नाम थियो: जहाँ न त धड्कन नियमित हुन्छ, न त श्वास सामान्य। यो ठाउँ नेपालकै भए पनि धेरैजसो नेपालीका लागि नदेखिएको भूगोल थियो, र मेरो लागि त झन् टाढाको, तर अवश्य पुग्नैपर्ने गन्तव्य। कर्णालीको मुहान नजिकको सिमिकोट, जहाँबाट मानसरोवर जाने नाकाको अन्तिम नेपाली बस्ती सुरु हुन्छ। त्यही ठाउँमा म ‘हिल्सा–सिमिकोट सडक चौडाइ विस्तार कार्यक्रम’अन्तर्गत प्राविधिकको रूपमा खटिएको थिएँ। उद्देश्य थियो: खाद्य असुरक्षा घटाउने र सुदूर हिमाली भेगहरूमा पहुँच विस्तार गर्ने। तर व्यवहारमा, यो केवल बाटो निर्माण थिएन। यो साहस, मानवीय सहनशीलता र नेपालीपनको जीवन्त प्रदर्शन थियो। थप पढ्नका लागि यहां क्लिक गर्नुस

मुगु, चिताई र डोल्फु: एक अविस्मरणीय यात्राको डायरी

Image
  मुगु, चिताई र डोल्फु: एक अविस्मरणीय यात्राको डायरी यो डायरी केवल एक सामान्य यात्राको वर्णन मात्र होइन, यो राज्यबाट वञ्चित समुदायहरूको जीवन, आकांक्षा र सहजीकरणको साक्षी पनि हो। मैले विगत दुई दशकदेखि कर्णाली क्षेत्र र त्यस्ता बहिष्कृत तथा सामाजिक रूपमा पिछडिएका समुदायहरूलाई सशक्त बनाउँदै उनीहरूका मौलिक अधिकारहरू, विशेष गरी विकासको अधिकार दाबी र अभ्यास गर्न सहजीकरण र सहयोग गर्दै बिताएको अनुभवलाई यस डायरीमा समेटेको छु। कर्णालीका यी दुर्गम भेगहरूमा काम गर्दा मैले त्यहाँका स्थानीय समुदायहरूको जीवनशैली, चुनौतीहरू र विकासका आकांक्षाहरूलाई नजिकबाट अनुभव गर्ने अवसर पाएँ। यी क्षेत्रहरू राष्ट्रिय विकासको मुख्यधाराबाट अलग्गिएका, स्रोत र अवसरको अभावले ग्रस्त, सामाजिक, भौगोलिक र आर्थिक हिसाबले अत्यन्तै दुर्गम छन्। यद्यपि, त्यहाँका मानिसहरूमा विकासप्रतिको सशक्त इच्छा र सपना झल्किन्छ। यो डायरी त्यही यात्रा र अनुभूतिहरूको प्रतिबिम्ब हो—जहाँ विकास मात्र नभई समानता, न्याय र समुदायको आत्मनिर्भरतामा पनि जोड छ। मेरो यो डायरीको पहिलो शृङ्खला मुगु, चिताई र डोल्फुको यात्राबाट सुरु गरेको छु। पुरा पढ्न यता ...

कर्णाली प्राविधिक शिक्षालयः विरासतको सङ्घर्ष र पुनर्जागरणको गाथा

Image
  कर्णाली प्राविधिक शिक्षालयः विरासतको सङ्घर्ष र पुनर्जागरणको गाथा (हागेनको खुला वायु सङ्ग्रहालयको प्रेरणामा आधारित एक दृष्टिकोण) KTS का विभिन्न क्षेत्रलाई विभाजन गरेर कर्णालीलगायत नेपालको हिमाली क्षेत्रमा अपनाइएका परम्परागत निर्माण प्रविधि, सीप र शिक्षालयले प्रवर्द्धन गरेका प्रविधिहरू समेटेर जीवन्त सङ्ग्रहालयको रूपमा रूपान्तरण गर्न असम्भव छैन। यसले पर्यटकहरूलाई तीन प्रमुख क्षेत्रमा यात्रा गर्ने अवसर दिनेछ। वास्तुकला क्षेत्रमा स्विस-नेपाली निर्माण प्रविधिको प्रत्यक्ष प्रदर्शन हुनेछ, जहाँ विद्यार्थीहरूले ढुङ्गा काट्ने, माटो ढाल्ने परम्परागत तरिका देखाउनेछन्। शैक्षिक इतिहास क्षेत्रमा २०३७ सालदेखिका पाठ्यक्रम, औजारहरू र CTEVT को जन्मकथा प्रदर्शनी हुनेछ। कर्णाली हिमाली खस जीवनशैली क्षेत्रमा देउसी-भैलोको प्रत्यक्ष प्रदर्शन, जडीबुटी बगैँचा र स्थानीय खाना चख्ने केन्द्रहरू मार्फत कर्णालीको सांस्कृतिक DNA जीवन्त राखिनेछ। पुरा आलेख हेर्नः यता क्लिक गर्नुस

कर्णाली राजमार्गमा पिच माथि पिच!

Image
  कर्णाली राजमार्गमा पिच माथि पिच! जदौ! कर्णाली राजमार्गको जुम्ला खण्डमा कालोपत्रे हुदै रहेछ! ठेकेदारले भने अनुसार २ से मी मोटाईको कालो पत्रे हुने रहेछ र यो आवधिक मर्मत सम्भार अन्तरगतको काम रहेछ! के राष्ट्रीय राजमार्गको आवधिक मर्मत सम्भार भनेको २ सेमी कालोपत्रे थपिदिएर (त्यै पनि पुरानो कालोपत्रे माथि) हुने हो? नेपालको राजमार्ग नियमित मर्मत सम्भारको मापदण्ड यहि हो त? सामान्यतया राजमार्ग मर्मत सम्भार तीन किसिमका हुन्छन: १. नियमित मर्मत (रुटिन मेन्टेनान्स): - खाल्डा भर्ने, साइड ड्रेन सफा गर्ने, किनारामा उम्रेको बिरुवा काट्ने, र सडक चिन्हहरू अपडेट गर्ने जस्ता दैनिक/साप्ताहिक कार्य। - सडकको सतहमा आएको सानो-मध्यम क्षति तुरुन्त मर्मत गर्ने। २. आवधिक मर्मत (पीरियोडिक मेन्टेनान्स): - ३–५ वर्षमा एक पटक सडकको पूर्ण पुनः निर्माण वा ओभरले गर्ने (जस्तै: नयाँ डामर लगाउने, सब-बेस मजबुत गर्ने)। - ठूलो परिमाणमा क्र्याक, रटिङ्ग, वा डिफर्मेसन लाई समाधान गर्ने। ३. आपतकालीन मर्मत (इमर्जेन्सी मेन्टेनान्स): - बाढी, पहिरो, वा भूकम्प जस्तो प्राकृतिक प्रकोपपछि सडक अवरुद्ध भएमा २४ घण्टाभित्र ...

सम्जोङ गाउँ र सगरमाथा संवाद: जलवायु सङ्कट र अन्यायको मौन साक्षी

Image
  सम्जोङ गाउँ र सगरमाथा संवाद: जलवायु सङ्कट र अन्यायको मौन साक्षी म विगतका केही दशकदेखि नेपालका जलवायु समस्याग्रस्त क्षेत्रहरू तराईदेखि हिमालका गाउँसम्म, जलवायु परिवर्तन, सामाजिक विकास, विपद् व्यवस्थापन, मानव अधिकार र सामाजिक न्यायसँग सम्बन्धित विभिन्न काममा संलग्न छु। यी वर्षहरूमा मैले बदलिँदो मौसमले समाजमा पारेको आर्थिक, मनोवैज्ञानिक र सांस्कृतिक प्रहारका विविध रूपहरू प्रत्यक्ष रूपमा देखेको छु। तर, ती सबै अनुभवहरूभन्दा गहिरो असर त्यसबेला पर्यो, जब मैले सम्जोङ गाउँको कथा बुझेँ। एउटा यस्तो गाउँ, जसले जलवायु अन्यायको मूल्यस्वरूप आफ्नो घर, पहिचान, संस्कृति र स्मृतिसहितको भूमि गुमाउनुपर्‍यो। यो केवल भौगोलिक विस्थापन थिएन; यो सपना, पहिचान, सांस्कृतिक विरासत र न्यायप्रतिको आस्था गुमाउने गहिरो क्षण थियो। गत साल मुस्ताङ भ्रमणका क्रममा सम्जोङको नाम पहिलो पटक सुनेँ। लोमाङ्थाङबाट कोरला नाका जाने बेलामा मुस्ताङबाट प्रदेश सभामा निर्वाचित माननीय विकल शेरचनज्यूले बाटोमा भन्नुभयो, “उ त्यहाँ नै हो, सम्जोङ भन्ने गाउँ भएको, तर अब त्यहाँ गाउँ छैन। विस्थापित भएर अन्त्य भइसक्यो।” त्यतिबेला पारिवारिक भ्...

जलवायु परिवर्तनजन्य सङ्कट: संवाद, सामूहिक उत्तरदायित्व र न्यायको आँखा

Image
  सायद हामी कल्पना गर्न सक्दैनौँ कि आफू जन्मेको थातथलो चटक्क छोडेर अन्तै बसाइँ सर्नुपर्ने पीडा, त्यो पनि रहरले होइन, बाध्यताले! यस्तै दुर्भाग्यपूर्ण बाध्यता पर्नेमा मुस्ताङको सम्जोङ गाउँ पनि एक हो। सन् २०१२ मा मुस्ताङको सम्जोङ गाउँका ८६ बासिन्दा लगातारको खडेरी र पानीको अभावले आफ्ना पुर्खाको थलो त्यागेर ११ किमी टाढा नामासुङ सर्न बाध्य भए। त्यहाँबाट केही वर्ष नपुग्दै ध्ये र यारा गाउँका बासिन्दाले पनि हिमताल विस्फोटको जोखिमका कारण स्थानान्तरणको सम्भावना झनै नजिकिएको अनुभव गर्न थाले। पुरा आलेख हेर्नः यता क्लिक गर्नुस

मेरो बाल्यकाल र लाप्को !

Image
  मेरो बाल्यकाल र लाप्को ! जदौ! गैरागाउँ—मेरो बाल्यकालको आधारभूमि। चन्दननाथ मावि—जहाँ मैले जीवनका बारेमा केहि चिने र माध्यमिक तहमा पढाई गरे। तर यी दुईलाई जोड्ने बाटो केवल जमिनको यात्रा थिएन; त्यो मेरो मन, भाव, डर र संकल्पको यात्रा पनि थियो। र यस यात्रा बीचमा थियो—लाप्को। जुम्ली भाषामा ‘लाप्को’ भनिने यो अस्थायी काठको पुल, जसले तिलानदीको छालसँग जुध्दै गैरागाउँ र महतगाउँलाई जोडी राख्थ्यो। मलाई अझै सम्झना छ—लामो काठको दुई ठुट्ठा, जसलाई बिचबिचमा ठूल्ठूला गोल ढुंगाहरूले अड्याइएको हुन्थ्यो। यो संरचना देख्दा नै डर लाग्थ्यो। पानीको बहावको आवाजसँगै लाप्को पनि अलिकति झनक्क चलायमान हुन्थ्यो। त्यही भएर मेरी आमाको अर्ती जीवनभर स्मरणीय बन्यो— “बरु अलिक ढिलो होस्, लाप्कोबाट नजानु!” सिंहदरबारको आदेशभन्दा पनि ती शब्दहरूको तागत बढी थियो मेरो बाल्यकालमा। त्यही भएर एसएलसी पास नगरेसम्म कहिल्यै त्यो लाप्कोबाट स्कुल वा बजार गइनँ। छिनासाघुको लामो बाटो समाउने गर्थें— एक्लो, सुनसान, कहिले काँही डर लाग्दो। तर समयमै विद्यालय त्यो यात्रा त सार्थक लाग्थ्यो। पिताजीसँग कहिलेकाहीं जाँदा भने लाप्को पार गर्थें। त्यो ...