Perspectives - Madhab Raj Neupane

  जदौ! आज विश्व चर्पी दिवस! चर्पीको कुरा गर्ने वित्तिकै पुरानो झझल्को आइरहन्छ! गाउँगाउँमा चर्पी निर्माण अनि प्रयोगको अभियान लिएर हिडियो! एक जमाना थियो चर्पीको आवश्यकता र महत्वबारे बुझाउन नाटक, सभा, जुलुश, कक्षा, अवलोकन भ्रमण, छड्के चेकजाँच सबै गरियो! चर्पीका प्यान, पाइप, सिमेन्ट लगायत हेलिकप्टर बाट ओसारेर समेत, दक्षमिस्त्री र ढुवानी ज्याला समेत अनुदानमा दिएर चर्पी बनाउन लगाईयो! जुम्लामा 'चर्पी र चुला, गाँजर र मुला' भनेर शुरु भएको चर्पीनिर्माण अभियान २० बर्ष पछि पनि उस्तै चलिरहेकै छ! भलै चर्पीको महत्व, त्यसको डिजाइन, प्रयोग अनि उपादेयता अकल्पनिय हिसाबले बढेको छ! तर सार्वजनिक संस्था र सार्वजनिक स्थानमा शौचालय विशेष गरी विद्यालय तथा बजारक्षेत्रमा सबैलाई पहुँच पुग्ने शौचालय चाहि अझैँ पनि सपना नै छ! हुनत शौचालय र सरसफाईको अवस्था सुधार गर्न सामाजिक र गैरसरकारी क्षेत्रको महत्वपुर्ण भुमिका थियो! तर अहिले फर्केर हेर्दा बिसौँ बर्ष सम्म पनि उहि काममा अल्झेको देखेर भने दिक्क लाग्ने रहेछ! उहि प्रकृया दोहोरिनु उति गतिलो काम भने होइन! यसपालीको नाराले भने यो दोहोरिएको कामलाई औचित्यपुर्ण बना...

  जदौ! आज यमपञ्चकको दोश्रो दिन अर्थात कुकुर तिहार! कुकुर अर्थात श्वान सबैभन्दा पातलो निद्रा भएको, अनि मानिसको सबैभन्दा ज्यादा बफादार, आफ्नो रितिको भावना बुझ्ने भएर होला यसको पुजा गरिएको! अझ नेपाली परम्परा अनुसार यमदुतको रुपमा यसलाई पुजा गरिन्छ! असल विद्यार्थीका पाच लक्षण मध्ये कुकुरको जस्तो पातलो निद्रा हुनु पनि मानिन्छ! हुनत म सानो हुनेबेलामा हाम्रो घरमा कुकुर पालेको सम्झना छ! जुम्लाको घरमा त अहिले पनि एउटा सानो प्यारो कुकुर तैपनि म मा कुकुर प्रति अलिकति डर अझै छ! गाउँमा कुकुर पाल्नाका धेरै कारण हुने! मुख्य कुरो घरको पहरेदार! तर शहरमा भने शोख! आफ्ना सन्तान भन्दा कुकुरलाई ज्यादा माया गर्ने पनि देखेको छु मैले! तर त्यो नितान्त व्यक्तिगत रुचि र आर्थिक क्षमता ले निर्धारण हुने रहेछ! जर्मनीमा आएपछि भने कुकुर पाल्ने शोख र त्यसको लागि आवश्यक कानुनी प्रकिया को हद देखेको छु मैले! यता कुकुरपाल्ने रितिले आफ्नो कुकुर स्थानिय निकायमा दर्ता गर्नै पर्छ, कुकुरको स्वास्थ्य अनि यसले अरु कसैलाई गर्नसक्ने क्षतिको पनि विमा गर्नुपर्छ! कतिपय स्थानमा कुकुरलान निशेध हुन्छ भने कतै कुकुर लिएर राख्न मिल्ने ठाउ...

  आज मेरो लागि विशेष दिन! आज भन्दा २ बीसऽ ४ बर्ष अघि यस धरतिमा जन्मलिएको दिन! यस जीवनको मध्यतिर पुग्दा सम्म अनेकौ मोडहरु पार गरियो! निश्चल र निष्कपट बालापन पछि चन्चले किशोर हुदै युवा अनि अहिले युवावस्था भर्खरै पार गरेर प्रौढ बन्ने दिशातिर निरन्तर लम्किएको एक भुइमान्छे - अर्थात म! आजसम्मको जीवनमा गुरु, मातापिता, परिवार, साथिभाई तथा गाउँसमाजको प्यारो बन्ने कोसिस गरियो! जानीजानी कसैको कुभलो गरिएन! जीवनमा सोचेका र साँचेका कयौँ सपना र योजना अधुरै छन! धैर्यपुर्वक र अथक भै निरन्तर परिश्रम गर्ने बानी मातपिताबाट ग्रहण गरेको छु! भाई बहिनी बाटपनि उत्तिकै आदर र माया पाएको छु! बाल्यकालमा जन्मदिन माताजीले बनाएको सेलरोटी, टाट्या, खीर खादै मातापिताको टिका अनि आशिर्वाद लिएर मनाइयो! उतिबेला न विगतको सम्झना, न वर्तमानको चिन्ता , न कुनै भविष्यको सपना! उन्मुक्त! युवाहुदा भने यदाकदा केक काटेर मनाइयो, उतिबेला वर्तमानमा ज्यादै रमाइयो अनि भविश्यका धेरै कल्पना पनि गरियो! होहल्ला र रमझम पनि त्यत्तिकै! अब प्रौढावस्थामा पुगेपछि भने पुराना कुरा उत्तिकै सम्झिइने, वर्तमानले ज्यादा अल्झाउने तर भविष्यका नया कल्पना ...

  जदौ! यसपालीको नेपाल भ्रमणमा स-परिवार पशुपति पनि जाने मौका मिल्यो! सार्वजनिक यातायात प्रयोग गरेपछि पशुपति पुग्न ओर्लिनुपर्ने गौशालामा! गौशाला झरेर यो गेट देख्ने बित्तिकै मलाई मेरो पहिलो काठमाडौं यात्राको स्मरण भैरहेको थियो! आज पशुपति गौशालाको समाचार देखेर आफ्नो पुरानो अनुभव झन ताजा आयो! २०५० सालको त्यो पहिलो यात्रामा काठमाडौं मा हामी गौशालामै बसेका थियौ! सङै यात्रागर्ने यात्रुहरु आफै पकाएर खाने भएकाले उनिहरुलाई आफै पकाएर खाने ठाउँ चाहिने रहेछ! हामीलाई पनि सस्तो बस्ने ठाउँ चाहिने! पिताजी पहिले पहिले आउदा पनि यतै बस्ने गर्नुहुदो रहेछ! लामो बसाई हुने काठमाडौं मा आफन्त नहुने आफै पकाएर खानु पर्ने (आप्पाक्या) अनि होटेल बस्ने नसक्ने आर्थिक अवस्था हुनेहरुका लागि यो धर्मशाला राम्रो रहेछ! आधारभुत सुविधा रहेकाले राम्रो! फेरि यसमा साझा बेड वा कोठा भनेर छुट्टै लिन मिल्ने भएकाले मलाई त्यतिबेला अति नै उत्तम लागेको थियो! त्यसमाथि गौशालाको बसाई ले पशुपतिको दर्शन गर्ने सजिलो हुने! किनमेल र घुमघाम भने रत्नपार्क तिर जानुपर्ने भएपनि हिडेरै गइन्थ्यो! गौशाला-रातोपुल-ज्ञानेश्वर्-कमलपोखरी- कृष्ण पाउरोटी-घ...

  आज आश्विन कृष्ण चतुर्दशी अर्थात माताजीको श्राद्ध तिथि! माताजी कोरोनाको कहरको माझमा ब्रम्हलिन हुनुभएको थियो! मेरो कर्मको फल भन्ने कि भाग्य भन्ने मैले अन्तिम समयमा माताजीको मुख सम्म पनि हेर्न पाइन! परदेश मै बसेर गर्नुपर्ने कर्म गरियो! गत महिना नेपाल गएको बेलामा मुक्तिनाथ पुग्नुअघि कागबेनीमा माताजी को सम्झनामा माताजी कै नाममा तर्पण दिने काम गरियो! माता बिनाको घर कस्तो हुन्छ भनेर कसैले सोध्यो भने अहिले ठ्याक्कै आफ्नै घरको सम्झना हुन्छ! यसपल्ट धेरै समयपछि घर गैयो, तर माताजी नहुँदा घर पुगेकै अनुभुति भएन! माताजीको बोलीले पछ्याईरह्यो! उहाँको हाँसो अनि उहाँको डाकोले बोलाईरह्यो! उहाँले दाउरा घाँस गर्ने जङगल, उहाँले खेतिपाती गर्ने खेतबारी, बिस्कुन सुकाउने आँगन, खाना बनाउने अनि सबै परिवारले सङै खाने भान्सा, खानेपानी बोक्न दुख भयो भनेर घरैमा जोडेको धारो, गाउँमै पहिलोपल्ट बनाएको चर्पी , जौँ गहुँ,सिमिकोदो भट्ट्,फापर सुकाउने र चुट्ने थाडो, धान थन्क्याउन भनेर उहाँले नै बनाउनु भएका माटोमा ढरा र भकारी, दैनन्दिन रातोमाटो ले लिपिने दैलो, सब बिराना बिराना भएछन्। घरमा उहाँको स्मृति मात्रै छन्, केवल स्...

  एक प्रकृति पुजकको विलाप! हे प्रकृति! कति निर्दयी हुन सकेको? किनारामा बस्न बाध्य को छ, के तिमिलाई थाहा छैन र? कोहि किन किनारामा धकेलिन्छ? कोहि किन भिर पखेरामा अड्किन्छ ? कोहि किन जोखिम भन्ने जान्दाजान्दै जोखिममै जिन्दगी जिउँछ होला? गाउँघरमा भिरपाखो र खोला किनार सबैभन्दा काम नलाग्ने क्षेत्र, त्यो भन्दा अन्त आफ्नो पाउ टेक्ने भुइँ छैन! शहरमा आइयो, नदी किनारमा बस्न बाध्य भैयो! पानी नबग्ने तर ढल मात्रै होइन सारा शहरको दिशा, दुर्गन्ध र व्याधी समेत सहने गरेर हामीले के अभिसाप पाएका छौ? बाहिरबाट हेर्नेले नदीकिनारा कब्जा गरे भनिदिन्छन्! होला केहि नक्कली सुकुम्बासीले कब्जा गरे होलान्! हामी त नक्कली सुकुम्बासी त के सक्कली सुकुम्बासी पनि होइनौ! हामीलाई लागेको थियो, यो देश नै हाम्रो हो! यो सरकार नै हाम्रो हो! देश र सरकार हुने पनि कहि सुकुम्बासी हुन्छ र? देश र सरकार अविभावक बन्ला भन्ने हाम्रो आशा थियो! सिंहदरबार नजिक पुगे हाम्रो सुनिएला भन्ने थियो! त्यत्ति ठानेर सबैले दुत्कारेको, दुर्गन्ध बोकेको खोला छेउ बस्न आइपुगिएछ! आफ्नो भन्नु जमीन कतै नभएपछि, ज्यानधान्ने विशेष इलम र अवसर नभएपछि एक मुट्ठी शा...

मलाई याद छ, तिमी जन्मिनु अघि हाम्रो घरमा लक्ष्मीको बास थिएन! हाम्रा निधार रित्ता रित्ता हुन्थे! आमाले भनेको सम्झना छ, एउटा छोरी नभएर घर नै अँध्यारो भयो! छोराहरूको निधार खाली भयो! एउटा छोरी चाहियो! नभन्दै केही बर्ष पछि तिम्रो आगमन भयो! आमा सुत्केरी हुनेबेलाको मलाई धमिलो सम्झना छ! अस्पताल जाने/लाने खासै चलन त थिएन! तैपनि आवश्यक परे लाने भनेर मान्छे तयार थिए! घरैमा तालिम प्राप्त सुडेनीले सुत्केरी गराउने कुरो भयो! गाउकै तालिम प्राप्त सुडेनीले सहजरूप काम फत्ते गरेपछी आजकै दिन बिहान तिम्रो यस धरतीमा आगमन भयो! अहिले जस्तो जन्मनु अघि नै छोरा कि छोरी भनेर न थाहा पाउन सकिन्थ्यो न त्यसो गर्न पाइन्थ्यो! तर भाग्यले छोरी नै भयो! परिवारमा हर्ष छायो! नाम के राख्ने भनेर घरमा सल्लाह हुन थाल्यो! ज्योतिषीले जे राखे पनि हामीले (मैले) बन्दना नै राख्ने निर्णय गर्यौँ! बन्दना यस अर्थमा कि तिम्रो आगमनको लागि सबै परिवारले बन्दना (प्रार्थना) गरेका थिए! त्यो दिन देखि हाम्रो परिवारमा धेरै फलिफाप भएको छ! सबैको उन्नति र प्रगती भएको छ! दुई छोरा र एक छोरी सहित मातापिता पनि संसारकै सबैभन्दा खुशी हुनुहुन्थ्यो! बन्दना गरे...

 पढाइका समयका कथाः दशैंमा पैसा आइनपुग्दा उ बेला म त्रि-चन्द्र बहुमुखी क्याम्पसमा प्रवीणता प्रमाणपत्र तहको प्रथम बर्षको पढाई! बसाई भने काठमाडौंको डिल्लिबजार स्थित कालिकास्थान मन्दिर नजिक! जुम्लामा टेलिफोन अहिले जस्तो व्यापक भैसकेको थिएन ! आपतकालिन महत्वपुर्ण संचारको लागि ‘दुर संचार संस्थान’ बाट फोन वा ‘आकाशवाणी’ गर्नु पर्थ्यो भने अन्य साधारण संचारको लागि चिठिपत्र लेख्नु पर्थ्यो! पढाइ खर्च जुम्लाबाटै पठाउनुपर्ने भएपनि पैसो पठाउन सजिलो र भरपर्दो माध्यम थिएन! अहिले जस्तो जुम्ला र काठमाडौं बिच न बस चल्थ्यो, न त हवाइजहाज! जस्ले गर्दा हाते गरेर कसै सङ्ग पैसा पठाउन सकिने अवस्था थिएन! उसैपनी जुम्ला र काठमाडौं आवतजावत गर्ने मान्छेहरु नै एकदम कम हुन्थे! कोहि भेटिएपनि दुबैलाई चिन्ने वा पैसो हातमा पुर् ‍ याउन सक्ने भन्ने संभावना नगन्य नै हुन्थ्यो! समाधान चाहि राष्ट्रिय बाणिज्य बैंकमा खाता खोलेर जुम्लाबाट उक्तखातामा पैसो पठाउन नै भरपर्दो र सजिलो हुनेभयो! मैले पुतलीसडक स्थित सिंहदरबार शाखामा खाता खोलेर कारोबार गर्न शुरु गरे! खाता खोल्न न्युनतम रु १,००० बचत गर्नेपर्ने हुन्थ्यो जस्ले गर्दा अनावश्यक...